رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: که همۀ اعمال از روی نیت محاسبه می شود، و این حکم در همه عبادات و معاملات عام است، پس هر کس ارادۀ منفعت بردن از عملش را داشته باشد، جز آن منفعت به دست نمی آورد، و ثواب را نخواهد داشت، و هر کس با عملش بخواهد به الله متعال نزدیک شود، از عملش اجر و پاداش خواهد گرفت، هر چند عمل عادی باشد، مانند خوردن و آشامیدن. سپس رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم مثال را بیان نمود تا تأثیر نیت را در اعمال با وجود برابری آنها در صورت ظاهری نشان دهد، پس توضیح داد که هر کسى قصد هجرت و خروج از وطن خود را برای جلب رضایت پروردگارش داشته باشد، هجرت او هجرت شرعی و پسندیده است، و به خاطر صداقت نیتش ثواب آن را بدست می آورد، و هر کسى از هجرت خود ارادۀ بدست آوردن منفعت دنیوی مانند مال و منزلت و تجارت ویا همسر داشته باشد، پس از هجرت خود جز آن منفعتی را که اراده کرده است به دست نمی آورد، و از اجر و پاداش نیز بهره ای نخواهد برد.

پیامبر صلی الله علیه وسلم بیان داشته‌اند که هرکس در دین اختراعی کند یا عملی انجام دهد که دلیلی از کتاب و سنت دال بر آن نباشد، آن کار به صاحبش پس داده می‌شود و نزد الله پذیرفته نمی‌شود.

عمر بن خطاب رضی الله عنه می فرماید که جبرئیل علیه السلام به صورت مردی ناشناس نزد صحابه رضی الله عنهم ظاهر شد، در حالی که لباسش بسیار سفید و موهایش بسیار سیاه بود، و آثار سفر از قبیل خستگی و گرد و غبار و موهای نامرتب و کثیف بودن لباس بر او نمایان نبود، و هیچ یکی از حاضران او را نمی شناختند در حال که با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نشسته بود، پس به شیوه متعلم در حضور پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نشست و از او در بارۀ اسلام پرسید، پس او با این ارکان پاسخ داد که شامل اقرار به شهادتين، واقامۀ نمازهای پنج گانه، پرداخت زکات به مستحقان آن، و گرفتن روزۀ ماه رمضان، و اداء حج برای كسى كه توان آنرا داشته باشد. پرسش کننده گفت: راست می گویی، صحابه از پرسش او تعجب کردند، که او از آنچه پرسان می کند كه ظاهرا در مورد آن معلومات ندارد، و سپس جواب های اورا نیز تایید می نماید. سپس از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در مورد ایمان پرسید، و او با این شش رکن که شامل ایمان به وجود الله متعال، و صفات او، ويكتا بودن او در افعالش مانند آفرينش، و يكتاب بودن او در عبادت، و اینکه فرشتگان كه الله متعال آنها را از نور آفریده است؛ بندگان صالحی هستند که از اوامر الله متعال سرپیچی نمی کنند، و فرمان او را عملی می کنند، و ایمان به کتاب هایی که از جانب الله متعال بر پیامبران او نازل شده است، مانند قرآن و تورات و انجیل و غیره، و فرستادگانی که دین الله را از جانب او ابلاغ کردند، از جمله نوح، ابراهیم، ​​موسی، عیسی و آخرین آنان، محمد صلی الله علیه و آله و سایر پیامبران و رسولان، و ایمان به روز قیامت، و آنچه بعد از مرگ و قبر و حیات برزخ می آید، و اینکه انسان پس از مرگ زنده می شود و محاسبه می شود، و سرنوشت او یا بهشت ​​ویا جهنم است، و اعتقاد به اینکه الله متعال چیزها را بر اساس آنچه قبلاً می داند مقدر کرده است. و حكمت و نوشته او بر آن مستلزم، و اراده او نسبت به او و وقوع آنها بر حسب آنچه كه برای آنها مقدر كرده و آفريده است می باشد. سپس از او درباره احسان پرسید، او برایش خبر داد که احسان این است که الله را چنان عبادت کند که گویا او را می بیند، اگر رسیدن به این مقام برایش محقق نمی شد، پس الله متعال را چنان عبادت کند که الله او را می بیند، زیرا مقام مشاهدة اولی و بالاتر است و دومی مقام نظارت است. سپس از او پرسید که قیامت چه وقت است؟ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بیان نمود که علم قیامت از آن چیزی است که الله متعال در علم خود محفوظ داشته است، پس هیچ کس از مخلوق آن را نمی داند، نه سوال شونده و نه سؤال کننده. سپس از او دربارۀ نشانه های قیامت پرسید. او روشن ساخت که از نشانه های آن، فراوانی کنیزان و فرزندانشان است، یا کثرت سرپیچی فرزندان از مادرانشان است که با آنها مانند کنیز رفتار می کنند، و اینکه چوپان ها و فقرا در آخر زمان امكانات دنيا برايشان فراهم مى شود، و به تزیین و ساخت ساختمان ها افتخار می کنند می باشد. سپس پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود که سوال کننده جبرئیل بود، و برای تعلیم این دین حنیف به صحابه آمده بود.

پیامبر صلی الله علیه وسلم اسلام را با پنج رکن آن به بنایی تشبیه کرده که بر این پنج رکن استوار است، و بقیهٔ خصلت‌های اسلام همانند کامل کننده‌های این بنیان هستند. نخستین این ارکان: شهادتین هستند: شهادت به لا اله الا الله و محمدا رسول الله، که این دو یک رکن به حساب می‌آیند، و از یکدیگر جدا نمی‌شوند، و بنده با اعتراف به یگانگی الله و شایستگی او به عبادت به یگانگی، و در حالی که به مقتضای آن عمل می‌کند و به رسالت محمد صلی الله علیه وسلم مؤمن است، و از وی پیروی می‌کند واین را به زبان می‌آورد. رکن دوم: برپا داشتن نماز است، یعنی نمازهای فرض پنج‌گانه در شبانه روز: نماز صبح و ظهر و عصر و مغرب و عشا، با شروط و ارکان و واجبات آن. رکن سوم: پرداخت زکات فرضى، و آن عبادتی است مالی که در هر مالی که به اندازهٔ مشخصی برسد در شرع واجب می‌گردد، و به مستحقان آن پرداخت می‌شود. رکن چهارم: حج، یعنی قصد مکه برای برپا داشتن مناسک از روی عبادت الله عزوجل. رکن پنجم: روزهٔ رمضان است، یعنی دست کشیدن از خوردن و نوشیدن و دیگر مُفطِرات به نیت عبادت الله، از طلوع فجر تا غروب خورشید.

پیامبر صلی الله علیه وسلم حق الله بر بندگان و حق بندگان بر الله را بیان می کند، و این که حق الله بر بندگان این است که تنها او را بپرستند و چیزی را شریک او قرار ندهند. و حق بندگان بر الله این است موحدانی را که برای او چیزی را شریک قرار نمی دهند عذاب نکند. سپس معاذ گفت: ای رسول الله، آیا به مردم مژده ندهم تا شاد شوند و به این فضیلت یکی دیگر را مژده دهند؟ پیامبر صلی الله علیه وسلم او را منع کرد، از ترس اینکه بر آن اتکا کنند.

معاذ بن جبل رضی الله عنه به عقب پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بر مرکب او سوار بود، او را صدا زد: ای معاذ؟ سه بار ندا بر او را تکرار کرد. برای تأیید اهمیت آنچه به او خواهد گفت. و همه اینها را معاذ رضی الله عنه پاسخ می دهد که: «من در خدمتت هستم یا رسول الله و من تو را به پیروی از امر تو شاد می سازم.» یعنی: امر تو را اجابت می کنم یا رسول الله، اجابت پس از اجابت، و از روی اجابت به امر تو امید خوشبختی دارم. پس رسول الله صلی الله علیه وسلم به او گفت: که هیچ کسى گواهى نمی دهد که معبودی جز الله نیست، و اینکه محمد پیامبر الله است - به راستی از ته قلب نه این که دورغگو باشد - اگر در این حالت بمیرد، الله متعال او را بر آتش حرام می سازد. سپس معاذ رضی الله عنه از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم اجازه خواست به مردم بگوید تا شادی کنند و یکدیگر را به خیر مژده دهند؟ پس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بیم داشت که مبادا مردم بر آن (سخن) تکیه کنند و عمل کردن را کم کنند. معاذ تا قبل از مرگش این موضوع را به کسی نگفته بود، اما قبل از وفات از ترس افتادن در گناه کتمان علم آنرا بیان نمود.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم خبر می دهد که هر کس به زبان خود بگوید و شهادت دهد که «لا اله الا الله» یعنی نیست معبودی بر حق جز الله متعال و به آنچه غیر از الله پرستش می شود کفر ورزد و از همه ادیان به جز اسلام بیزاری نماید، مال و خون او بالای مسلمانان حرام است، ما فقط با ظاهر وی سر و کار داریم، بناء مال وی سلب نمی شود، خون او ریخته نمی شود، مگر اینکه مرتکب جرم و یا جنایت گردد، که به موجب احکام اسلام جزای خویش را می بیند. و الله متعال در روز قیامت با وی حساب می کند، پس اگر راستگو باشد او را پاداش می دهد، و اگر منافق باشد عذابش می دهد.

مردی از پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم از دو خصلت پرسید: خصلتی که لازمه ورود به بهشت ​​است و خصلتی که لازمه ورود به جهنم است؟ او صلی الله علیه وسلم فرمودند: خصلت لازمۀ بهشت ​​این است که انسان بمیرد در حالی که الله را عبادت کند و چیزی را شریک او قرار ندهد. و خصلتی که اقتضای جهنم را می کند این است که انسان بمیرد در حالی که به الله شرک می ورزد، پس برای الله متعال در الوهیت ویا ربوبیت و یا اسماء و صفاتش همتا قرار دهد.

پیامبر صلی الله علیه وسلم ما را باخبر می‌سازد که هرکس چیزی از ویژگی‌هایی که خاص الله است را برای غیر او انجام دهد، مانند دعای غیر الله یا فریادخواهی از غیر الله و در این حال بمیرد از اهل دوزخ است. و ابن مسعود این را بر آن افزوده که: هر کس در حالی بمیرد که چیزی را برای الله شریک نمی‌آورد، فرجامش بهشت است.

هنگامی که پیامبر صلی الله علیه وسلم معاذ بن جبل رضی الله عنه را به سوی سرزمین یمن جهت تعلیم و دعوت بسوی الله فرستاد، برای او بیان نمود که با گروهی از نصرانیان روبرو خواهد شد؛ تا این که برای آن آماده باشد، سپس در دعوت آنان از مسایل مهمتر و بعدا از مسایل مهم آغاز کند، آنان را در نخست به اصلاح عقیده دعوت کند؛ این که شهادت دهند که معبودی جز الله نیست و این که محمد رسول الله است؛ زیرا به وسیله آن وارد اسلام می شوند، و هرگاه به آن تسلیم شدند به آنان امر می کند که نماز را برپا دارند؛ زیرا نماز بزرگترین واجبات بعد از توحید است. هرگاه آنان نماز را برپا نمودند، به ثروتمندان شان دستور می‌دهد که زکات پولشان را به فقرا بدهند، سپس به او هشدار داد که بهترین مال را نگیرد؛ زیرا واجب این است که وسط گرفته شود، سپس به او توصیه کرد که از ظلم دوری کند؛ تا مبادا مظلوم برای او دعای بد کند، زیرا دعای او مستجاب است.

رسول الله صلی الله علیه وسلم خبر می دهد که روز قیامت خوشبخترین مردم به دریافت شفاعت وی کسی است که بگوید: «لا اله الا الله مخلصانه از دل اش» یعنی نیست هیچ معبودی جز الله، و این که از شرک و خودنمایی محفوظ باشد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرماید که ایمان دارای فروع و صفات فراوانی است که شامل اعمال، عقاید و اقوال می‌شود. و اینکه بالاترین و بهترین صفات ایمان سخن: «لا اله الا الله» است، با علم به معنای آن و عمل به آن که الله متعال معبود یگانه است، سزاوار است که به تنهایی و بدون هیچ چیز دیگری پرستش شود. و اینکه کمترین عمل ایمانی، دور کردن هر چیزی است که به مردم در راه شان آسیب می رساند. سپس پیامبر صلی الله علیه وسلم خبر داد که حیا از صفات ایمان است، و حیا اخلاقی است که انسان را وادار به انجام نیکی و ترک از بدی می سازد.